تغییرات رواناب و رسوب در پی تغییر برخی ویژگی‌های خاک در اثر عملیات بهره‌برداری جنگل (مطالعۀ موردی: جنگل خیرود)

عملیات بهره‌برداری از جنگل، سبب تغییر برخی ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک و در پی آن تغییر مقدار رواناب و تولید رسوب می‌شود. بررسی تغییرات رواناب و رسوب در پی تغییر خصوصیات خاک در اثر عملیات بهره‌برداری جنگل، در بهبود توصیه‌های مدیریتی و کمّی کردن تغییرات رواناب و فرسایش خاک سودمند خواهد بود. این پژوهش برای بررسی شماری از متغیرهای مؤثر خاک در تولید رواناب و رسوب در اثر بهره‌برداری جنگل، در جنگل آموزشی پژوهشی خیرود انجام گرفت. بر این اساس، پلات‌های دو متر مربعی در قالب هشت تکرار در هر چهار منطقه (با روش‌های مختلف بهره‌برداری): شاهد (بدون بهره‌برداری)، منطقۀ بهره‌برداری‌شده به روش تک‌گزینی، منطقۀ بدون پوشش تاجی و مسیرهای چوبکشی ایجاد شده و بارندگی‌های طبیعی به‌وقوع پیوسته از آذر 1393 تا آذر 1394، برای تعیین مقدار رواناب و رسوب اندازه‌گیری شد. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل بافت، درصد رطوبت، درصد مادۀ آلی، وزن مخصوص ظاهری، pH و EC نیز اندازه‌گیری شد. نتایج تحقیق بیانگر تأثیر معنی‌دار تغییر پوشش تاجی و گیاهی در اثر بهره‌برداری بر مقدار رواناب و رسوب است. برپایۀ نتایج، درصد رس و وزن مخصوص ظاهری خاک، همبستگی معنی‌دار مثبت؛ و درصد ماسه، اسیدیته و مادۀ آلی همبستگی معنی‌دار منفی با مقدار رواناب دارند. همچنین مشخص شد که متغیرهای درصد رطوبت خاک، درصد ماسه و مادۀ آلی خاک، ارتباط منفی؛ و درصد رس و وزن مخصوص ظاهری خاک همبستگی معنی‌دار مثبت با مقدار رسوب دارند. نتایج این تحقیق ضرورت توجه بیشتر به تحقیقات در زمینۀ برآورد رواناب و رسوب در اراضی جنگلی و مناطق بهره‌برداری‌شده را نشان می‌دهد. از این‌رو پیشنهاد می‌شود فعالیت‌های مدیریتی و بهره‌برداری متناسب با قابلیت این اراضی و با توجه به پتانسیل بازگشت‌پذیری کیفیت خاک ازدست‌رفته، طراحی و اجرا شود.